έφοροι

Συμβούλιο των ανώτατων αρχόντων της αρχαίας Σπάρτης. Ο θεσμός υπήρχε και σε άλλες δωρικές πόλεις, όπως η Θήρα, η Κυρήνη, η Μεσσήνη και η Ηράκλεια της Ιταλίας. Οι έ., πού ήταν συνολικά πέντε, ασκούσαν συλλογικά τα καθήκοντά τους (συναρχία), είχαν μάλιστα εξουσία μεγαλύτερη από εκείνη του βασιλιά. Οι έ., που συνεδρίαζαν στο εφορείο, εκλέγονταν για περίοδο ενός χρόνου από τη λαϊκή συνέλευση (Απέλλα). Η δημιουργία του θεσμού των ε. τοποθετείται περίπου στον 8ο αι. π.Χ. Μερικοί αποδίδουν την ίδρυσή του στον νομοθέτη Λυκούργο και άλλοι στον βασιλιά Θεόπομπο. Ο Πολύβιος αναφέρει ότι οι βασιλιάδες πειθαρχούσαν στους ε. Ο Αριστοτέλης χαρακτηρίζει τον θεσμό δημοκρατικό γιατί οι αντιπρόσωποί του εκλέγονταν από τον λαό διά βοής, χωρίς διάκριση πλούτου ή καταγωγής. Ο Ξενοφών όμως υποστήριζε ότι o θεσμός ήταν τυραννικός, εξαιτίας των πολλών εξουσιών που είχαν οι έ. Επίσης, είχαν το δικαίωμα να συγκαλούν τη Γερουσία και την Απέλλα, να διαχειρίζονται το δημόσιο χρήμα, να δικάζουν τους βασιλιάδες, να διορίζουν αλλά και να παύουν τους αρχηγούς του στρατού καθώς και να εποπτεύουν τη διαγωγή των πολιτών. Επίσης, φύλαγαν τα λάφυρα, που ήταν το κυριότερο έσοδο του κράτους, αλλά και τον δημόσιο θησαυρό. Με το δικαίωμα της εποπτείας σε όλους τους τομείς, τιμωρούσαν ακόμα και τα παιδιά έπειτα από υπόδειξη του παιδονόμου. Φρόντιζαν για τη σωματική ανάπτυξη των εφήβων, που κάθε δεκαήμερο τους επιθεωρούσαν γυμνούς. Μπορούσαν ακόμα να διατάζουν την απέλαση των ανεπιθύμητων ξένων και να τιμωρούν με θάνατο τους περιοίκους και τους είλωτες που θα μπορούσαν, κατά την αντίληψή τους, να βλάψουν το πολιτικό καθεστώς. Οι έ. κατόρθωσαν να διατηρήσουν τον θεσμό τους έως τον 2o αι. μ.Χ. Οι πιο γνωστοί από τους ε. της Σπάρτης ήταν ο Αστέρυπος, ο Επιτηδέας ο Έλατος, ο Χίλων, ο Ξενάρης και ο Κλεόβουλος. Δωρικές πόλεις, οι οποίες είχαν φιλικές σχέσεις με τη Σπάρτη, είχαν την ίδια παραδοσιακή μορφή πολιτεύματος. Από δύο επιγραφές του 4ου και του 3ου αι. π.Χ., μαθαίνουμε ότι στην Ηράκλεια υπήρχαν πέντε έ. που ρύθμιζαν βασικά ζητήματα της πόλης. Έ. ονομάστηκαν και στην Αθήνα οι πέντε ηγέτες που εξέλεξαν οι ολιγαρχικοί μετά την ήττα στους Αιγός Ποταμούς. Αργότερα, όταν ήρθαν στην εξουσία οι Τριάκοντα τύραννοι, τους δέκα από αυτούς είχαν εκλέξει οι έ.